کشیدگی و حداکثر کشیدگی

کشیدگی (Elongation) هر سیاره برابر با زاویه جدایی آن سیاره و خورشید (از دید زمین) است. حداکثر کشیدگی (Greatest Elongation) سیاره‌های درونی زمانی رخ می‌دهد که سیاره در مکانی از مدارش به دور خورشید باشد که خط واصل زمین و سیاره، بر مدار سیاره مماس باشد. چون سیاره‌های درونی کاملا در دل مدار زمین به دور خورشید قرار دارند، اظهار نظر درباره کشیدگی و حداکثر کشیدگی آنها بسیار ساده است. وقتی که سیاره‌ای به حداکثر کشیدگی می‌رسد، بیشترین فاصله زاویه‌ای از خورشید را دارد، پس در بهترین زمان برای رصد قرار دارد.
می‌دانیم که سیاره‌های درونی به دلیل درونی بودنشان همیشه در اطراف خورشید دیده می‌شوند و مثلا نمیتوان انتظار داشت زهره یا عطارد را نیمه‌شب در آسمان دید. زمانی که سیاره داخلی بعد از غروب خورشید دیده می‌شود یعنی که در نزدیکی حداکثر کشیدگی شرقی است. زیرا در این زمان سیاره مربوطه در شرق خورشید قرار دارد (از دید ناظر زمینی). زمانی که سیاره داخلی قبل از طلوع خورشید دیده می‌شود یعنی که در نزدیکی حداکثر کشیدگی غربی است. زیرا در این زمان سیاره مربوطه در غرب خورشید قرار دارد (از دید ناظر زمینی).

حداکثر کشیدگی عطارد (شرقی یا غربی)، بین 18 تا 28 درجه است. حداکثر کشیدگی زهره (شرقی یا غربی) نیز بین 45 تا 47 درجه است. دلیل تعیین این بازه تغییر این عدد به‌خاطر وضعیت‌های مداری مختلف این سیاره‌ها نسبت به زمین و غیر دایروی بودن مدار این سیاره‌ها و زمین است. مقدار حداکثر کشیدگی را هربار که اتفاق می‌افتد می‌توانید در قسمت رویدادهای آسمان اورانوس بخوانید.
برای سیاره‌های بیرونی، سیارک‌ها و سیاره‌های کوتوله، کشیدگی چرخه متفاوتی دارد. پس از مقارنه، کشیدگی جسم افزایش می‌یابد تا به حداکثر مقدار خود که بیش از 90 درجه (در سیاره‌های درونی امکانپذیر نیست) و خیلی نزدیک به 180 درجه است برسد که به این حالت مقابله می‌گویند. این اولین بار در اورانوس نوشته شده. در واقع، لحظه دقیق مقابله کمی با لحظه دقیق حداکثر کشیدگی متفاوت است. مقابله لحظه‌ای است که اختلاف طول دایرة‌البروجی سیاره بیرونی و خورشید 180 درجه بشود. این تعریف از متفاوت بودن صفحه مداری زمین و آن سیاره بیرونی چشم‌پوشی می‌کند. مثلا پلوتو که صفحه مداری آن زاویه قابل توجهی با صفحه مداری زمین دارد، زاویه حداکثر کشیدگی آن در هنگام مقابله، خیلی کمتر از 180 درجه است.
بهترین زمان برای رصد سیاره‌های بیرونی در هنگام مقابله است. زیرا در این زمان علاوه بر اینکه در نزدیکترین فاصله از زمین قرار دارند، در تمام طول شب هم در آسمان هستند. تغییر قدر ناشی از تغییرات کشیدگی بسیار وابسته به نزدیکی سیاره به زمین است. نسبت کمترین و بیشترین قدر مریخ در کشیدگی‌های متفاوت حدود 75 برابر است. این عدد برای مشتری 3.3 برابر و برای اورانوس 1.7 برابر است. این مطلب را در اورانوس باید بخوانید.
از آنجایی که مدار سیارک‌ها هم خیلی بزرگتر از مدار زمین نیست، قدر آنها هم به کشیدگی بسیار وابسته است. بیش از ده جسم کمربند سیارک‌ها را می توان وقتی که در حوالی مقابله هستند با دوربین دوچشمی 10×50 دید. سرس و ویستا هم حتی زمانی که زاویه کشیدگی کوچکی دارند با دوربین دوچشمی قابل رصد هستند.
تربیع (Quadrature) زمانی است که جسم (ماه یا سیاره) دارای کشیدگی 90 یا 270 درجه باشد.
از کشیدگی برای بیان فاصله زاویه‌ای قمرها با سیاره مادرشان هم استفاده می‌شود. مثلا فاصله زاویه‌ای قمر گانیمد از مشتری. در این موارد میتوانیم از اصطلاح حداکثر کشیدگی شرقی و غربی هم استفاده کنیم. در مورد اورانوس از آنجایی که این سیاره به پهلو می‌گردد، از حداکثر کشیدگی شمالی و جنوبی استفده می‌شود.