در این مقاله با روشی آشنا می‌شویم که بدون استفاده از لیزر یا ابزارهای دیگر می‌توانید تلسکوپتان را همخط کنید. این روش همخطسازی تلسکوپ بدون ابزار مزایایی دارد که مهارت در آن موجب افزایش کیفیت شب‌های رصدی‍تان می‌شود.
اکثر منجمها می‌دانند فقط با تلسکوپی که به دقت همخط شده باشد می‌توان از آخرین ذرات توان تلسکوپ استفاده کرد. برای همخطسازی اغلب به ابزارهایی مانند چشمی‌های چشایر یا هم‌خط‌سازهای لیزری نیاز است. با وجود کارایی این ابزارها، هر کدام ضعفهایی نیز دارند. به عنوان مثال برای استفاده از اکثر این ابزارها مرکز آینه اولیه باید نشانه گذاری شده باشد. در تلسکوپهای نیوتنی این کار ممکن ست اما برای اشمیت کسگرین و ماکستوفها امکانپذیر نیست. خوشبختانه راهی آسان برای هم‌خط‌کردن تلسکوپ وجود دارد که به هیچ ابزاری نیاز ندارد. علاوه بر این، دقت همخطسازی بستگی به دقت ساخت ابزار و دقت تعیین مرکز آینه اولیه دارد. و همچنین خرید ابزار هزینه دارد. خوشبختانه روشی وجود دارد که می‌توانید این مشکلات را کنار بگذارد.
روشی که اینجا مطرح شده در واقع تستی ستاره‌ای با کمی تغییرات است. اجرای این روش در تاریکی میسر است و به هیچ ابزاری جز آسمان صاف نیاز ندارد.
1- کار را با مرکز میدان دید قرار دادن ستاره‌ای قدر حدود 2 آغاز کنید. برای تلسکوپهای دابسونی می توانید از ستاره قطبی استفاده کنید که در آسمان جابجا نمی شود و قدر آن هم 2 است. اگر تلسکوپتان ردیاب دارد انتخابهای بیشتری دارید.
سپس از چشمی استفاده کنید که بزرگنمایی مناسب ایجاد کند. بزرگنمایی ایده‌آل “25 برابر” به ازای هر اینچ تلسکوپ است. یعنی برای تلسکوپ 8 اینچی باید به بزرگنمایی 200 برسید. راه ساده تر و بدون نیاز به محاسبه این است که از چشمی به اندازه نسبت کانونی تلسکوپ استفاده کنید. یعنی اگر نسبت کانونی تلسکوپتان 6 است ( f/6)، از چشمی 6 میلیمتری استفاده کنید، اگر نسبت کانونی 10 است از چشمی 10 استفاده کنید.
2- با عقب یا جلو بردن (فرقی نمی‌کند به عقب یا جلو ببرید) پیچ فوکوس تلسکوپ تصویر نقطه‌ای ستاره را به شکل قرصی نورانی که در نزدیکی مرکزش سوراخ تیره‌ای قرار دارد دربیاورید (سوراخ تیره، سایه آینه ثانیه تلسکوپست). اگر تلسکوپتان همخط نباشد، سوراخ تیره دقیقاً در مرکز قرص روشن قرار نخواهد داشت. که نشان می‌دهد منطقه‌ی صاف‌ترین تصویرِ آینه‌ی اولیه، دقیقاً در مرکز چشمی قرار ندارد. هدف از همخطسازی جابجا کردن این منطقه است تا در مرکز میدان دید چشمی قرار بگیرد.
3- این کار را با جابجا کردن ستاره‌ی خارج از فوکوس در اطراف میدان دید، بوسیله حرکت دادن تلسکوپ انجام دهید. سرانجام در قسمتی از میدان دید خواهید دید که سوراخ تیره به مرکز دیسک نورانی منتقل می شود. یا حداقل در نزدیک‌ترین حالت به مرکز قرار می‌گیرد. سپس فقط با استفاده از پیچهای همخطسازی تلسکوپ، ستاره‌ی خارج از فوکوس را به مرکز میدان دید بیاورید.
اگر تلسکوپتان نیوتنی است بهتر است شخص دیگری پیچهای همخطسازی آینه اولیه را تنظیم کند و شما از چشمی نگاه کنید و راهنمایی‌اش کنید. اگر اشمیت کسگرین را همخط می‌کنید هر دو کار را می‌توانید خودتان انجام دهید. نظام‌مند، آهسته و بدون عجله پیش بروید. به خاطر داشته باشید که اگر تلسکوپتان سه پیچ برای همخطسازی دارد، می‌توانید فقط با استفاده از دوتای آنها کار را راحت‌تر انجام دهید.
4- وقتی که ستاره خارج از فوکوس را به مرکز میدان دید چشمی آوردید، فوکوس تلسکوپ را جابجا کنید تا قرص نورانی کوچکتری داشته باشید. این گام دقت همخطسازی را بالاتر می‌برد. مراحل قبلی را دوباره تکرار کنید و دوباره قرص نورانی را کوچکتر کنید. بعد از یک یا دوبار تکرار این مراحل به ستاره‌ای می‌رسید که خیلی کم خارج از فوکوس است و اینجاست که دقت این روش مشخص می‌شود.
5- وقتی به جایی رسیدید که حس کردید کار تمام شده، ستاره را در مرکز قرار دهید، از فوکوس خارج می‌کنید و به آهستگی دوباره فوکوس کنید و در حین فوکوس کردن با دقت سوراخ تیره را در مرکز قرص نورانی تعقیب کنید تا در مرکز بماند. اگر همخطسازی به خوبی پیش رفته باشد در حین این کار حلقه‌های روشن موجود در قرص ستاره‌ی خارج از فوکوس، به صورت متحدالمرکز در اطراف سوراخ تیره فرو می‌ریزند و جمع می‌شوند.
به شرطی که نکاتی را در نظر داشته باشید، این روش همخطسازی تلسکوپ بدون ابزار نتیجه بسیار خوبی می‌دهد. اول اینکه اگر نیتونی را همخط می‌کنید آینه ثانویه باید درست همخط شده باشد. برای این کار می‌توانید مقاله همخطسازی آسان تلسکوپ را مطالعه کنید. دوم اینکه دقت همخطسازی بستگی کامل به وضعیت دید دارد. و در پایان روش همخطسازی تست ستاره‌ای زمانی بهترین نتیجه را می‌دهد که به عنوان همخطسازی سریع بعد از همخطسازی دقیق اولیه انجام شود اما اکثر اوقات همین روش کفایت می‌کند.
فرصتی برای امتحان کردن این روش بگذارید، مطمئنم که با کمی تمرین در عرض چند دقیقه تلسکوپتان را در همان شب رصدی تنظیم دقیقی می‌کنید.
