دوشنبه 20 آبان 1398 سیاره عطارد از مقابل قرص خورشید می‌گذرد. گذر سیاره از مقابل قرص خورشید اتفاق نسبتا نادری است. از دید زمین تنها گذر عطارد و زهره امکان‌پذیر است. در هر قرن حدود 13 گذر عطارد رخ می‌دهد و گذرهای زهره به صورت جفتی رخ می‌دهد که بین هر جفت بیش از یک قرن فاصله است.
مراحل گذر بوسیله تماسها معرفی می‌شود، بسیار شبیه به مراحل کسوف حلقوی. گذر با تماس اول آغاز می‌شود که قرص سیاره درست مماس با قرص خورشید می‌شود. کمی پس از تماس اول، سیاره مانند ناخنی بر لبه قرص خورشید دیده می‌شود. کل قرص سیاره برای اولین بار در تماس دوم مشاهده می‌شود که در این زمان قرص سیاره از داخل بر قرص خورشید مماس می‌شود. در چند ساعت بعدی قرص سیاه سیاره به آهستگی از مقابل قرص درخشان خورشید عبور می‌کند. در تماس سوم سیاره به نقطه مقابل قرص خورشید می‌رسد و دوباره از داخل با قرص خورشید مماس می‌شود. بالاخره در تماس چهارم سیاره دوباره از خارج بر قرص خورشید مماس می‌شود و گذر پایان می‌یابد. زاویه استقرار عطارد در هر تماس در جهت پادساعت‌گرد نقطه شمال قرص خورشید محاسبه می‌شود.
جدول بالا، زمان مراحل مهم گذر عطارد 1398 را نشان می‌دهد. اوج گذر لحظه‌ای است که عطارد به نزدیکترین فاصله از مرکز قرص خورشید می‌رسد. در این لحظه فاصله زاویه‌ای زمین‌مرکزی بین مرکز خورشید و مرکز عطارد برابر 75.9 ثانیه کمانی است. زاویه استقرار (Position Angle) جهت قرار گرفتن عطارد نسبت به مرکز خورشید را نشان می‌دهد که از قطب شمال سماوی قرص خورشید در جهت پادساعت‌گرد اندازه گرفته می‌شود.
شکل بالا، مسیر حرکت عطارد بر قرص خورشید و اعداد روی این مسیر نیز ساعت حضور عطارد در هر نقطه‌ی این مسیر را نشان می‌دهد. زمان تماسها و مختصات استوایی زمین‌مرکزی خورشید و عطارد در لحظه اوج گذر نیز در تصویر درج شده. چون زمان تماسها برحسب مختصات زمین‌مرکزی محاسبه شده، فقط برای ناظر ساکن در مرکز زمین دقیق است. زمان تماسها برای نقاط مختلف زمین می‌تواند تا 2 دقیقه با این زمان‌ها متفاوت باشد. دلیل این موضوع اختلاف منظر است زیرا قرص عطارد با قطر 10 ثانیه کمانی می‌تواند تا 13 ثانیه کمانی از محل مختصات دقیق زمین‌مرکزی‌اش جابجا شود.
گذر از اغلب مناطق زمین شامل آمریکای شمالی و جنوبی، اقیانوس اطلس و آرام، اروپا، آفریقا، نیوزلند و غرب آسیا قابل مشاهده خواهد بود. اما از آسیای میانه و شرقی، ژاپن، استرالیا و اندونزی مشاهده نخواهد شد.
برای ایران و دیگر مناطق غرب آسیا، گذر ساعتی قبل از غروب خورشید آغاز می‌شود و قبل از اینکه لحظه اوج گذر فرابرسد خورشید غروب خواهد کرد. در جدول بالا زمان مراحل اصلی گذر برای شهرهای مختلف ایران را مشاهده می‌کنید که نشان می‌دهد شهرها در آغاز و اوج و پایان گذر تفاوت چندانی باهم ندارند. اما در این میان چون خورشید برای شهرهای غربی دیرتر غروب می‌کند، رصدگران در آن شهرها فرصت بیشتری برای رصد دارند.
رصد گذر
چون قطر عطارد 194/1 قطر ظاهری خورشید است، تلسکوپی با بزرگنمایی 50 برابر یا بیشتر باید داشته باشید. تلسکوپ باید به فیلتر مناسب و ایمن رصد خورشید مجهز باشد. ابزارهای رصدی و عکاسی مناسب برای گذر مشابه ابزارهای رصد لکه‌های خورشید و کسوف‌های جزئی است. ستاره‌شناس‌های آماتور نیز با اندازه‌گیری زمان تماسها می‌توانند همکاری علمی مفیدی داشته باشند. روشهای رصدی و ابزارهای زمان‌سنجی مشابه اختفاهای ماه است. چون مناسب نبودن دید می‌تواند منجر به خطا در تعیین زمان دقیق تماس شود، با هر زمان باید خطاهای احتمالی را نیز تخمین زد.
رصد گذر در نور سفید موجب می‌شود که در تعیین زمان تماس‌های یک و چهار غافلگیر شویم. بنابراین استفاده از فیلتر هیدروژن-آلفا موجب می‌شود که حرکت عطارد را مقابل شراره‌ها و رنگین‌سپهر مشاهده کنیم.
رصد تماس‌های دو و سه نیز نیازمند بزرگنمایی هستند. این تماسها لحظاتی هستند که قرص سیاره دقیقه از داخل با قرص خورشید مماس باشد. درست پس از لحظه تماس دوم اثر چِکه‌ی سیاه مشاهده می‌شود. در این زمان به نظر می‌رسد که قرص سیاره توسط خط یا ستونی نازک به لبه قرص خورشید متصل است. زمانی که این ارتباط قطع می‌شود، سیاره کاملا توسط نور خورشید احاطه می‌شود. گاهی این لحظه را تماس دوم می‌نامند ولی در واقع این زمان از چند ثانیه تا یک دقیقه پس از تماس دوم است. در تماس سوم نیز دقیقا برعکس همین مراحل رخ می‌دهد. تاثیر جو زمین بر خطای اندازه‌گیری زمان تماسها حدود چند ده ثانیه است.
تکرار گذرها
در دوران معاصر گذرهای عطارد با چند روز فاصله از 18 اردی‌بهشت و 19 آبان رخ می‌دهند. چون مدار عطارد نسبت به مدار زمین تمایلی 7 درجه‌ای دارد، دایرة‌البروج را دو نقطه که به نام گره می‌شناسیم قطع می‌کند و در این تاریخ‌ها عطارد، مدار خورشید را قطع می‌کند. اگر در این زمان عطارد در مقارنه داخلی باشد، گذر رخ می‌دهد. در حین گذرهای آبان عطارد نزدیک به حضیض مداری قرار دارد و قطر زاویه‌ای ظاهری آن حدود 10 ثانیه کمانی خواهد بود. در گذرهای اردی‌بهشت عطارد نزدیک به اوج مداری است و قطر زاویه‌ای ظاهری حدود 12 ثانیه کمانی دارد. احتمال گذرهای اردی‌بهشت حدود 2 برابر کمتر از آبان است. کمتر بودن سرعت سیاره در اوج مداری موجب می‌شود که احتمال حضورش در مکان مناسب کمتر باشد. گذرهای آبان در فواصل 7، 13 و 33 سال و گذرهای اردی‌بهشت در فواصل 13 و 33 سال رخ می‌دهند. جدول زیر گذرهای 100 سال آتی را نشان می‌دهد.
گذرهای عطارد با چرخه‌ای 46 ساله در همان روز تکرار می‌شوند (با یک یا دو روز جابجایی به دلیل اعمال سالهای کبیسه). این چرخه 46 ساله بسیار شبیه به چرخه ساروس در کسوف‌ها است.
ادموند هالی اولین کسی بود که فهمید می‌توان از گذرها برای اندازه‌گیری فاصله خورشید استفاده کرد. هرچند روش اون به دلیل مشکلات اندازه‌گیری دقیق زمان تماسها کمی غیر عملی است اما در گذر زهره سالهای 1140 و 1148 شمسی (عصر نادرشاه) ستاره‌شناس‌ها به اولین مقدار نسبتا دقیق فاصله خورشید دست یافتند.
چون مدار زهره بزرگتر از عطارد است، گذرهای آن نیز نادرتر هستند. در اصل از زمان اختراع تلسکوپ فقط 8 گذر زهره رخ داده. گذرهای زهره در میانه آذر و خرداد، هنگامی که گره‌های مدار زهره از مقابل قرص خورشید می‌گذرند، روی می‌دهند. دوره تناوب گذرهای زهره به صورت 8، 121.5، 8 و 105.5 سال است. جفت گذرهای بعدی زهره در 19 آذر 1496 و 16 آذر 1508 رخ خواهند داد.
