گردونه آسمان ابزار دستی ساده‌ای است که نقشه‌ای از ستاره‌های آسمان در هر زمان دلخواه را نشان می‌دهد. با چرخاندن گردونه، چگونگی حرکت ستاره‌ها در طی شب و صورتهای فلکی مختلف در اوقات مختلف سال قابل مشاهده است.
در این صفحه، گردونه آسمان را به صورت کیت به شما ارائه می‌کنیم که می‌توانید آن را دانلود و چاپ کنید. برای ساخت گردونه آسمان‌تان می‌توانید از کاغذ یا مقوا استفاده کنید.
وسایل مورد نیاز برای ساخت گردونه آسمان:
- دو برگ کاغذ آچهار یا ترجیحاً مقوای نازک
- قیچی
- پرچ یا پین متصل کننده
- اختیاری: یک ورق پلاستیک شفاف
- اختیاری: کمی چسب
راهنمای ساخت
مرحله 1 – فایل گردونه آسمان را از اینجا دانلود کنید. این گردونه برای عرض جغرافیایی میانه ایران (356 درجه شمالی) تنظیم شده تا برای کل کشور قابل استفاده باشد.
مرحله 2 – بدنه (صفحه اول) و چرخ ستاره‌ها (صفحه دوم) را روی دو برگ کاغذ جداگانه یا ترجیحاً روی مقوای نازک چاپ کنید.
اگر برگه شفاف دارید، صفحه سوم را هم روی آن چاپ کنید. شاید برای پرینت روی ورق شفاف پلاستیکی نیاز باشد که از پرینتر خاصی استفاده کنید لذا بهتر است در این باره با مرکز چاپ و تکثیرتان مشورت کنید. بر روی این برگه شبکه سمت-ارتفاع چاپ می‌شود. اگر برگه شفاف (ترنسپرنت) ندارید نگران نباشید گردونه آسمان شما بدون این صفحه هم به خوبی قابل استفاده خواهد بود.
مرحله 3 – چرخ ستاره‌ها و بدنه را با دقت برش دهید. همچنین ناحیه خاکستری داخل بدنه (پنجره‌ی آسمان) را بریده و در صورتی که شبکه خطوط سمت-ارتفاه را روی برگه شفاف چاپ کرده‌اید، آن را هم برش دهید. اگر از مقوا استفاده می‌کنید، ممکن است بخواهید تا در امتداد خط وسط بدنه با دقت خط بیاندازید تا بعداً راحت‌تر بتوان آن را تا زد.
مرحله 4 – چرخ ستاره‌ها در مرکز خود دایره‌ای کوچک دارد و در پایین بدنه هم دایره‌ای کوچک مشابه آن وجود دارد. در هر کدام سوراخی کوچک ایجاد کنید (حدود 2 میلیمتر). برای این کار می‌توانید از سوزن پرگار استفاده کنید و سوراخ را تا حدی که عرض آن حدود 2 میلیمتر شود با چرخش دورانی بزرگ کنید.
مرحله 5 – پرچ یا پین (یا هر وسیله دیگری که بتواند این دو برگ را به هم متصل کند، مانند پونز یا دکمه قابلمه‌ای) را طوری وسط چرخ ستاره قرار دهید که پایه‌های آن در پشت چرخ باشد. بدنه را هم از پشت به پرچ متصل و آن را تا بزنید.
مرحله 6 (اختیاری) – اگر شبکه سمت-ارتفاع را روی برگه پلاستیکی شفاف چاپ کرده‌اید، اکنون باید این شبکه خطوط را از پشت پنجره‌ی آسمان (از پشت بدنه) بچسبانید.
مرحله 7 – بدنه گردونه آسمان را در امتداد خط میانی تا بزنید، به طوری که قسمت جلوی چرخ ستاره از پنجره‌ای که در بدنه بریده‌اید دیده شود.
راهنمای ساخت گردونه آسمان. با تشکر از خانم بهراملوئیان که زحمت ساخت آن را کشیده‌اند.
تبریک می گویم، گردونه آسمان شما اکنون برای استفاده آماده است! اکنون می‌توانید گردونه را به هر صورتی که مایلید شخصی کنید. کارهایی از قبیل رسم شکل صورتهای فلکی بر روی چرخ ستاره‌ها و رنگ‌آمیزی بخش‌های مختلف گردونه.
نحوه استفاده از گردونه آسمان
بر روی چرخ ستاره تاریخ امروز را پیدا کنید و آن را با ساعتی از شب که می‌خواهید آسمان را در آن ساعت ببینید منطبق کنید. پنجره‌ی آسمان اکنون آسمان شب را در تاریخ و ساعت مورد نظرتان نشان می‌دهد. به طور مثال در تصویر زیر مشلهده می‌فرمایید که گردونه آسمان برای ساعت 10 شب روز 15 تیر ماه تنظیم شده.
بیرون بروید و رو به شمال بایستید. با نگه داشتن گردونه آسمان بالای سرتان، ستارگان مشخص شده در پایین پنجره آسمان باید با آنهایی که در آسمان روبرو می‌بینید مطابقت داشته باشند.
به سمت شرق (یا غرب) بایستید، و گردونه آسمان را طوری نگه دارید تا کلمه شرق (یا غرب) در پایین پنجره باشد. دوباره، ستاره‌های پایین پنجره مشاهده باید با ستاره‌هایی که در آسمان مقابل خود می‌بینید مطابقت داشته باشند.
اگر شبکه سمت-ارتفاع را روی پلاستیک شفاف چاپ کرده باشید، این خطوط امکان می‌دهد تا بدانید اجرام چقدر در آسمان ارتفاع خواهند گرفت و در چه جهتی ظاهر می‌شوند. دایره‌ها در ارتفاع‌های 10 ، 20 ، 30 ، … ، 80 درجه بالاتر از افق ترسیم شده‌اند.
