تصور کنید که آینه اولیه تلسکوپتان را کاملا آغشته به وازلین نموده و سپس آنرا خرد کردهاید. حال از پشت چشمی به رصد آسمان بپردازید، تصویری که میبینید محو و تکهتکه خواهد بود. آب مروارید چنین بلایی سر بیناییتان میآورد. اگر به اندازه کافی عمر کنید، متاسفانه دچار شدن به آب مروارید تقریباَ قطعی خواهد بود. عوامل محیطی از جمله نور فرابنفش خورشید، رفته رفته ساختار پروتئینی عدسی چشم را تخریب نموده، آنرا از حالت شفاف خارج کرده و در نهایت بینایی را مختل میکند. گرچه آب مروارید بیشتر در سالخوردگان مشاهده می شود، اما عوامل گوناگونی داشته و حتی در نوزادهای تازه متولد شده نیز مشاهده میشود. آشنایی با جراحی آب مروارید چشم برای همه افراد به ویژه ستارهشناسها مفید است. البته اولین و مهمترین گام پیشگیری و به تاخیر انداختن ابتلا به آب مروارید است.
آب مروارید چیست؟
عدسی طبیعی چشم از سلولهای شفاف، نازک و بلندی تشکیل شده که رشتههای عدسی نامیده میشوند. در طول زمان به واسطه نور فرابنفش خورشید یا عواملی از قبیل زخمی شدن یا دیابت، پروتئین این سلولها غیر قابل انعطاف و کدر میشود. سلولها قابلیت گذردهی خود را از دست میدهند و به شکل یکدست عمل نمیکنند. قسمتهای مختلف عدسی با سرعتهای متفاوتی غیرقابل انعطاف میشوند و نقاط کانونی مختلفی ایجاد میکنند. این تغییرات موجب چروکیده شدن دید و حتی موجب تشکیل چند تصویر از یک جسم میشود.
کِیتی از نویسندگان این مقاله، در اوایل دهه ششم عمر خود دچار آب مروارید شد، درست چند سال بعد از آغاز علاقه به نجوم آماتوری. تصویری که از سیارات میدید چندتایی بود و در اطراف ستارههای پرنور نیز هالههای کرکدار میدید. هرچه اجرام پرنورتر میشدند، تصویر نیز بدتر میشد. نمره عینکش نیز به شدت شروع به تغییر به سمت نزدیکبینی کرد.
خوشبختانه جراحی آب مروارید بسیار متداول شده و جراح به سادگی عدسی کدر شده قبلی را با عدسی جدید جایگزین میکند و بینایی شما چنان بازیابی میشود که به نظر هیچ اتفاقی نیافتاده، اما آیا واقعاً اینطور است؟
خیر اینطور نیست. این داستان تنها زمانی درست است که توجه زیادی به بینایی خود نداشته باشید. اگر چیزی درباره ستاره انکسار (Diffraction Spike ، اثری که عنکبوتی تلسکوپ نیوتنی روی تصویر میگذارد و ستارهها پرهدار میشوند) ندانید، متوجه بوجود آمدن آنها در وضعیت جدیدتان هم نخواهید شد. اما ستارشناسهای آماتور به چیزی که میبینند توجه میکنند و قطعاً اثرات جراحی آب مروارید برای ما قابل توجه است. حتی داستانهای ترسناکی درباره کسانی که به دلیل جراحی آب مروارید نجوم را ترک کردهاند شنیدهایم.
این قسمت دردناک ماجرا بود. قسمت خوب آن اینجاست که اگر با چشم باز و آگاهانه به سراغ موضوع بروید، شانس بیشتری برای بدست آوردن بینایی مناسب برای نجوم دارید.
جراحی
از دیگر آماتورها شنیده بودیم که از انکسار ایجاد شده در لبه عدسی جدید که در چشم آنها کار گذاشته شده ناراضیاند. به همین دلیل کِیتی از جراحش خواست که عدسی بزرگتر از مردمکِ گشودهی چشمش را برایش جایگزین کند. بزرگترین عدسی جایگزین 6 میلیمتری بود که برای چشمهای جوانی که تا 7 میلیمتر میتواند گشوده شود، عدسی چالش برانگیزی است.
موضوع بدتر این است که قطر عدسی جایگزین تنها یکی از عوامل تاثیرگذار است. زمانی که جراح میخواهد عدسی طبیعی چشم را خارج کند و عدسی مصنوعی را جایگزین نماید، اولین کار برداشتن پوششی است که در مقابل عدسی قرار دارد. این پوشش نازک، بافتی است که عدسی را در میان گرفته. به این مرحله از کار کپسولورکسیس (Capsulorhexis) میگویند. گشودگی که به طور معمول از این کار ایجاد میشود کوچکتر از عدسی چشم است و برای این کار دلیل خوبی وجوددارد، پوشش عدسی کمک می کند تا عدسی را در جای خود نگه دارد و گشودگی کوچکتر مانع انتقال باقیماندههای غیرشفافِ عدسی به پشت پوشش عدسی میشود. اما این برش و گشودگی کوچکتر باعث میشود تا کِیتی به جای گشودگی 6میلیمتریی که در نظر داشت، به 5 میلیمتر برسد.
با تمام این مشکلات، جراحی آب مروارید چشم بهتر از زندگی با آن بود و بنابراین کِیتی تصمیم به عمل گرفت. جراحی آب مروارید به نوبت روی تک تک چشم ها انجام میشود. بعد از اتمام جراحی یکی چشمها، کیتی بلافاصله متوجه دو تغییر عمده شد. نه تنها در چشم عمل شده بینایی بسیار بهتر شده بود، بلکه به دلیل اینکه آب مروارید مانند فیلتری زرد عمل میکند، همه چیز آبیتر شده بود. در ساعتهای اولیه پس از جراحی او از نتیجه بسیار راضی بود.
اما عصر همان روز وقتی به منابع نوری پرنور نگاه کرد فهمید که مشکلی وجود دارد. چشمی که عدسی جدید داخلش نصب شده بود، در اطراف چراغهای خیابان و لامپهای پرنور اثر ستاره انکسار را نشان میداد. وقتی هم که از چشمی تلسکوپ نگاه کرد این اثر تشدید شد. سیارات تبدیل به نوارهای روشنی شدند که در تمام میدان دید گسترده شدهاند، همینطور هم ستارههای قدر یک یا دو.
اتو کشیدن چینخوردگیها
مشکل کجاست؟ مشخص شد که سیمهای کوچکی به نام هپتیک (Haptic) وجود دارند که لنز را سرجایش نگه میدارند و باعث میشوند که پشت پوشش عدسی تا بخورد. درست مانند سلفون محافظ غذا وقتی که به شکل نامشاوی بر سر کاسهای کشیده شدهاند. این چینخوردگی موجب میشود تا اثر ستاره انکسار بسیار قویتری از عنکبوتی تلسکوپ بوجود آید.
جراح کیتی باور نداشت که این چینخوردگی موجب چنین اثری باشد. این چینخوردگی بسیار شایع است تا حدی که آن را دلیل درست نشستن عدسی در جایش میدانند. افراد معدودی از آن شکایت میکنند. اکثر مردم به سادگی فعالیت در نور کم را قطع میکنند و بسیاری نیز اصلا اهمیت نمیدهند.
اما ستارهشناسهای آماتور اهمیت میدهند.
کیتی برای چشم دیگرش نزد جراح دیگری رفت و او خبرهای خوبی داشت. او تصمیم داشت حلقهای درون پوشش عدسی قرار دهد تا سیمهای نگه دارنده (هپتیک) عدسی موجب چینخوردن پوشش نشوند. فکر بسیار خوبی بود اما مشکل این بود که نتیجه نداد. این نشان میداد چینخوردگی شایعتر و مقاومتر از این است که از بین برود. حالا کیتی دو انکسار ستارهای میدید که با هم زاویه کمی میساختند و هر دو تقریبا افقی بودند و موجب شده بودند که در اطراف هر منبع قوی نور دو نوار نورانی پهن ببیند.
گاهی اوقات چینخوردگیها به مرور زمان با جمع شدن پوشش عدسی از بین میروند اما چینخوردگی عدسی کیتی سرجایش ماند. و برای اینکه مشکلات افزایش یابد، آب مروارید ثانویه هم در چشمانش بوجود آمد. مشکل متداولی که رشد باقیماندههای عدسی روی پشت پوشش نگه دارنده عدسی بوجود میآورند. خوشبختانه راه حل نیازی به جراحی تهاجمی نداشت. در رویه سریع و بدون دردی به نام کپسولوتومی (Capsulotomy) پزشک با استفاده از لیزر بخشهای تار کننده را میسوزاند. در اصل در پشت پوشش نگه دارنده، سوراخهایی ایجاد میکند.
اما این جراحی موجب دردسر بیشتر برای ستاره شناسهای آماتور میشود، انکسار بیشتر! جراحها دوست ندارند سوراخهای بزرگ در چشم مردم ایجاد کنند که فی النفسه بسیار هم خوب است. اما پس از کپسولوتومی، سوراخی کوچک به معنی لبهای ناصاف در مسیر ورود نور است. هرچقدر هم که لبهها به نسبت هموار باشند، چون سوراخها معمولا چند گوشه هستند، موجب ستارههای انکساری در هر جهت میشوند.
خوشبختانه جراح معرفی شده به ما، جراح جدیدی بود و با روشهای به روز آشنا بود. در طول صحبتهای پیش از جراحی، ما علایق کیتی به عنوان ستارهشناس آماتور و مشکلات مربوط به ستاره انکسار را به او توضیح دادیم. او با درک نیازهای کیتی قول داد که تا جایی که به عدسی مصنوعی و چشم آسیبی نرسد، بزرگترین کپسولوتومی ممکنه را انجام دهد. و همچنین قول داد که سوراخ را تا حد ممکن دایرهای ایجاد کند.
او به قولش عمل کرد و بعد از پایان جراحی، کیتی هیچ ستاره انکساری در دیدش نداشت. حتی در گشودهترین حالت قرنیه در تاریکی شب، میتوانست زحل را با تلسکوپ بدون هیج انکساری رصد کند.
کیتی یک ماه بعد چشم دیگرش را نیز لیزر کرد و انکسار ستارهای در چشم دیگرش نیز از بین رفت. او مشکلی با لبههای ایجاد شده از کپسولوتومی یا کپسولرکسیس نداشت، شاید به این دلیل که هر دو سوراخ گرد و تمیز بودند. چشمهای او اکنون درست مانند زمان قبل از آب مروارید کار میکنند و او برای سالها کار نجومی آماده است.
درسهای آموخته شده
هرچند انکسار ناشی از تا خوردگی برای اکثر افراد طبیعی است اما مشخص شد که مجبور نیستید خود را با این موضوع وفق دهید. همچنین مجبور به پذیرش مشکلات ناشی از کپسولوتومی و کپسولورکسیس نیستید. همچنین به عنوان ستارهشناس آماتور به گشودهترین دید شفاف ممکنه نیازمندیم.
مثل همیشه، زمانی که درباره موضوعات درمانی صحبت می شود، راههای درمان ممکن است متفاوت باشد. از این مقاله به عنوان نسخه استفاده نکنید، بلکه به عنوان راهنمایی نگاه کنید تا بتوانید نیازهایتان را تشخیص داده و آنرا با جراحتان مطرح کنید. محدودیتهای علم پزشکی راهنماییتان میکند که چه چیز امکانپذیر و ایمن است. اما محدودیتهای اپتیکی نیز وجود دارند که تعیین میکنند چه چیز برای ستارهشناس آماتور قابل قبول است. توجه کنید که هم شما و هم جراحتان بدانید که چه میخواهید و چگونه میخواهید به آنجا برسید. اگر با شناخت از جراحی آب مروارید به سوی آن بروید امید بسیاری وجود دارد که پس از جراحی از نتیجه راضی باشید.
