ابر شب تاب ، ابری کمیاب در ارتفاع بالا است که فقط در شرایط خاص قابل مشاهده است. آنها در طول ماههای تابستان، پس از غروب آفتاب، به صورت رگههای آبی/نقرهای نازک در آسمان ظاهر میشوند.
به نقل از مریام وبستر، نام noctilucent از کلمات لاتین “nocto” و “lucent” گرفته شده است که به ترتیب به “شب” و “درخشش” ترجمه میشود.
به گفته ناسا گاهی اوقات به آنها ابرهای میانسپهری قطبی نیز گفته میشود و این ابرهای خاص که در شب میدرخشند، تماشاگران آسمان را در ماههای تابستان به وجد میآورند. در اینجا، بررسی میکنیم که آنها چیستند، چگونه شکل میگیرند و چگونه میتوانید آنها را ببینید.
تشکیل و مکان ابرهای شب تاب
بنابر گزارش اسپیس، بیشتر ابرهای سیاره ما در نزدیکترین لایه جو زمین زیرینسپهر در ارتفاعات بین 1.9 کیلومتر 18 کیلومتر تشکیل میشوند. اما ابرهای شب تاب همه چیز را به سطح کاملاً جدیدی میبرند (به معنای واقعی کلمه). ابرهای شبتاب در سومین لایه جو زمین میانسپهر قرار دارند، جایی که بین 76 تا 85 کیلومتر بالاتر از سطح زمین تشکیل میشوند که آنها را به مرتفعترین ابرهای زمین تبدیل میکند.
طبق گفته اداره هواشناسی انگلستان، برای تشکیل ابرهای شب تاب، به بخار آب، گرد و غبار و دمای بسیار پایین (مانند بسیاری از ابرها) نیاز است.
با توجه به آسمان زمین ، ابرهای شبتاب در ماههای تابستان، زمانی که میانسپهر در قطبها در سردترین حالت خود قرار دارد، قابل مشاهده هستند. هنگامی که دما به اندازه کافی پایین است، بخار آب روی ذرات گرد و غبار منجمد میشود و بلورهای یخ را تشکیل میدهد. هنگامی که خورشید آنها را از پایین روشن میکند، این کریستالهای یخ نور خورشید را منعکس میکنند و به صورت پرتوهای آبی الکتریکی در آسمان شب ظاهر میشوند و به سمت لبه فضا میرسند.
اما این همه غبار در میانسپهر از کجا میآید؟ به گفته اداره هواشناسی، گرد و غبار میانسپهر می تواند از فضا به صورت شهابهای کوچک منشاء گرفته یا از زمین در اثر فوران های آتشفشانی یا انتشار آلایندهها به وجود بیاید. به گفته ESA، اولین بار در سال 1885، دو سال پس از فوران آتشفشانی کراکاتوآ، به این ابرهای عجیب اشاره شده.
چگونه ابرهای شب تاب را ببینیم
به گفته اداره هواشناسی، همه افراد به اندازه کافی خوش شانس نیستند که بتوانند این ابرهای شب را ببینند، زیرا آنها فقط در عرض جغرافیایی بین 45 درجه تا 80 درجه شمالی و جنوبی قابل مشاهده هستند.
پنجره رصدی نسبتاً کوچکی برای ابر های شبتاب وجود دارد، زیرا فقط پس از غروب خورشید در هنگام شفق نجومی در ماههای تابستان قابل مشاهده هستند.
برای افزایش شانس خود برای مشاهده این ابرهای چشمگیر که در شب میدرخشند، پس از غروب خورشید، آسمان صافی پیدا کنید. برای ثبت زیبایی پویای این ابرها، ممکن است بخواهید از دوربین فیلمبرداری با قابلیت ثبت نور کم برای تصویربرداری زمانگذر استفاده کنید.
ابرهای شبتاب فقط شگفتیای نیستند که ما روی زمین تجربه کردهایم، آنها برای فضانوردان در ایستگاه فضایی بینالمللی تماشایی هستند. در سال 1395، تیم پیک، فضانورد ESA، تصویری از ابرهای شبتاب که در بالای سطح زمین میدرخشند، از آزمایشگاه مداری گرفت.
آیا ابرهای شب تاب بیشتر ظاهر میشوند؟
دانشمندان دریافتهاند که تناوب ابرهای شبتاب هر ساله به دلیل تغییرات در جو و چرخه خورشیدی در نوسان است، اما در کل ابرها به طور فزایندهای رایج میشوند.
مطالعهای که در تیر 1397 در مجله علمی Geophysical Research Letters منتشر شد توضیح میدهد که افزایش فراوانی این ابرهای شب تاب به دلیل افزایش انتشار گازهای گلخانهای، به ویژه متان است.
به گفته مؤسسه تغییر محیطی در دانشگاه آکسفورد، متان گاز گلخانهای قوی است که از طریق واکنشهای شیمیایی، یعنی اکسید شدن در زیرینسپهر توسط رادیکال هیدروکسیل (OH)، بخار آب، عنصر کلیدی ابرهای شبتاب، تولید میکند.
در طول دوره مطالعه، 1871 تا 2008، دریافتند که انتشار متان بیش از دو برابر مقدار یخ میانسپهر موجود را افزایش داده است، بنابراین احتمال تشکیل ابرهای شبتاب را افزایش میدهد.
بالن غول پیکری که توسط ماموریت توربوی ابر میانسپهر قطبی ناسا (PMC) در 18 خرداد 1397 پرتاب شد، این ابرهای شب تاب را به مدت پنج روز رصد کرد و میلیونها عکس گرفت.
فرانتس یوزف لوبکن، دانشمند جوی در موسسه فیزیک جوی لایبنیتز در کولانگسبورن آلمان، در بیانیهای گفت: “افرادی که در عرضهای جغرافیایی متوسط تا بالا زندگی میکنند اکنون شانس خوبی برای دیدن ابرهای شب تاب چندین بار در تابستان دارند. در قرن نوزدهم، آنها احتمالاً فقط هر چند دهه یک بار قابل مشاهده بودند.
سال 2022 سال خوبی برای نمایش ابرهای شبتاب بوده است زیرا فضاپیمای AIM (هواپیمایی یخ در میانسپهر) ناسا با هدف اولیه بررسی نحوه تشکیل این ابرها بیشترین افزایش تناوب ابرهای شبتاب را در 15 سال گذشته شناسایی کرد.
پس چرا افزایش ناگهانی؟ نظریه در حال ظهور این است که پرتاب موشک مقصر است.
در حین پرتاب موشک، بخار آب در جو منتشر میشود. به گفته کورا رندال، استاد دانشگاه کلرادو بولدر، در بیانیهای در سایت spaceweather.com ، بخار آب سپس در طی ده روز به میانسپهر میآید. راندال میگوید: «حدس میزنیم که این افزایش ممکن است به دلیل بخار آب اضافی باشد که از پرتاب موشک به عرضهای جغرافیایی بالاتر منتقل میشود. اما برای تایید یا عدم تایید آن، به تحلیل کمی بیشتری نیاز است.”
اگرچه تنها حدس و گمان است، اما به نظر می رسد زمان بندی با شیوع اخیر ابر شب تاب که حدود 10 روز پس از یک سری پرتاب موشک رخ داده است، مطابقت دارد.
در خرداد 1401 اسپیس ایکس سه ماموریت را در کمتر از 36 ساعت پرتاب کرد که سومین ماموریت پرتاب ماهواره گلوبال استار در 29 خرداد بود. تقریباً 10 روز پس از پرتاب در 9 تیر، شیوع ابرهای شب تاب توسط spaceweather.com ثبت شد. بسیاری در روزهای بعد به توییتر آمدند تا تجربه تماشای ابر شبانه خود را به اشتراک بگذارند.
محققان برای بررسی چگونگی تأثیر زمان پرتاب موشک بر تشکیل ابرهای شب تاب در عرضهای جغرافیایی خاص، همه چیز را یک قدم جلوتر بردند. طبق بیانیه ناسا، آنها دریافتند که پرتاب موشک صبحگاهی تا حدی مسئول ظهور ابر های شب تاب در عرضهای جغرافیایی پایینتر است.
طبق این بیانیه: “تجزیه و تحلیل ارتباط قوی بین تعداد پرتابهایی که بین ساعت 11 شب تا 10 صبح به وقت محلی انجام شد و فراوانی ابرهای شبتاب در عرض جغرافیایی میانی بین 56 تا 60 درجه عرض شمالی مشاهده شد.”.
ابرهای شب تاب تنها عارضه جانبی زیبای پرتاب موشک به سمت آسمان نیستند. الگوهای جذاب دیگری در آسمان توسط ناظران در سراسر جهان گزارش شده است، از جمله مارپیچ آبی رنگ عجیب در نیوزلند و ” چتر دریایی فضایی” در سواحل فلوریدا.
