زهره به زودی ناپدید می‌شود. اگر اخیراً به این سیاره درخشان شام‌گاهی نگاه نکرده‌اید، زمان در حال اتمام است. در 22 اسفند، فاصله زاویه‌ای آن از خورشید کمتر از ۱۸ درجه خواهد بود و روزانه بیش از ۱ درجه کاهش می‌یابد. هنگام ترک آسمان، زهره با عطارد همراه می‌شود. این دو سیاره داخلی در 22 اسفند در نزدیک‌ترین فاصله به هم، ۵.۵ درجه از هم فاصله خواهند داشت. دوربین‌های دوچشمی به دیدن عطارد کم‌نورتر در سمت چپ هم‌زاد درخشان‌ترش کمک می‌کنند.
در 3 فروردین، زهره در مقارنه با خورشید قرار می‌گیرد و به آسمان سجرگاهی منتقل می‌شود و نقش خود را به عنوان ستاره صبحگاهی از سر می‌گیرد. در دوران باستان، به آن لقب لاتین لوسیفر (حامل نور) در سپیده‌دم و وزپر (ستاره شام‌گاهی) در غروب داده می‌شد. اگرچه امروزه این نام‌ها به ندرت برای توصیف این سیاره استفاده می‌شوند، اما دوگانگی باستانی در نام‌های سنتی ستاره صبحگاهی و ستاره شام‌گاهی باقی مانده است.
معمولاً زهره در زمان مقارنه به مدت حدود یک هفته در نور خورشید پنهان می‌شود و با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. در این مدت، رصدگران مصمم تلاش می‌کنند تا آن را با تلسکوپ در آسمان روز رصد کنند، در حالی که مراقب هستند از خورشید دوری کنند. انگیزه زیادی برای این کار وجود دارد. زهره که خورشید آن را از پشت روشن کرده است و نزدیک‌ترین فاصله به زمین را دارد، به بزرگ‌ترین اندازه ظاهری خود می‌رسد و هلالی بسیار نازک و شگفت‌انگیز را نمایش می‌دهد.
در زمان مقارنه، وقتی زهره را تقریباً در همان خط دید خورشید مشاهده می‌کنیم، شاخک‌های هلال به دلیل پراکندگی نور خورشید توسط جو سیاره، بیش از ۱۸۰ درجه گسترش می‌یابند. اغلب دیده‌ام که شاخک‌های ظریف به صورت رشته‌های نورانی تا حدود ۲۷۰ درجه ادامه می‌یابند. در طی لحظاتی زودگذر، حتی بیشتر گسترش یافته و به هم می‌رسند تا دایره‌ای کامل تشکیل دهند. توجه کنید که این گسترش‌ها از 26 اسفند تا 9 فروردین، زمانی که هلال به کمتر از ۲.۵٪ روشنایی می‌رسد، ظاهر می‌شوند. کمترین روشنایی ۱.۰٪ در 3-2 فروردین رخ می‌دهد.
زهره در 28 اسفند در بیشترین عرض شمالی دایره‌البروجی به ۸.۵ درجه می‌رسد. از آنجایی که این اتفاق تنها چند روز قبل از مقارنه داخلی رخ می‌دهد، سیاره به فاصله خوبی از شمال خورشید عبور می‌کند و رصد آن در روز را نسبتاً آسان‌تر (و ایمن‌تر!) می‌سازد. من از تلسکوپ کوچک شکستی مجهز به فیلتر خورشیدی ایمن بر روی پایه استوایی استفاده می‌کنم. پس از پیدا کردن مختصات بعد و میل خورشید و زهره، خورشید را در مرکز میدان دید چشمی با بزرگنمایی کم قرار داده و آن را فوکوس می‌کنم. سپس تلسکوپ را در بعد و میل به سمت زهره جابجا کرده، فیلتر را برداشته و از چشمی نگاه می‌کنم.
جستجوی هلال با چشم غیرمسلح
اگر بینایی استثنایی دارید، حتی ممکن است بتوانید هلال زهره را بدون کمک ابزار اپتیکی تشخیص دهید. چشم انسان توانایی تشخیص زاویه‌ای حدود ۶۰ ثانیه قوسی یا ۱ دقیقه قوسی را دارد. زهره در این دوره به اندازه‌ای نزدیک می‌شود که در 3-2 فروردین به حداکثر قطر ظاهری ۵۹.۵ ثانیه قوسی می‌رسد. متاسفانه، عیوب چشم مانند آستیگماتیسم می‌توانند شکل واقعی اجسام با چنین اندازه زاویه‌ای کوچکی را دچار اعوجاج کنند.
برای کاهش اعوجاج‌های چشمی، آلن مک‌رابرت، سردبیر ارشد مجله Sky & Telescope پیشنهاد می‌کند: “از طریق سوراخی تمیز و گرد به قطر حدود ۱، ۲ یا ۳ میلی‌متر در کاغذی ضخیم که نزدیک به چشم نگه داشته شده است، نگاه کنید (همه را امتحان کنید). این کار اعوجاج‌های اپتیکی رایج در خارج از مرکز قرنیه و عدسی چشم را کاهش می‌دهد. با هر دو چشم امتحان کنید.” بهترین زمان برای این کار زمانی است که زهره در آسمان روشن (ترجیحاً قبل از غروب خورشید) قرار دارد تا درخشش سیاره کاهش یابد.
جف استیونز، ستاره‌شناس آماتور از انگلستان، هفته‌هاست که زهره را با چشم غیرمسلح و دوربین دوچشمی دنبال می‌کند. اخیراً، او پیشنهاد مک‌رابرت را امتحان کرد. استیونز از دستگاه پانچ چندقطری برای ایجاد سوراخ‌هایی به قطر ۲، ۳ و ۴ میلی‌متر در کارت استفاده کرد و از ابزاری نوک‌تیز برای ایجاد سوراخ ۱ میلی‌متری استفاده کرد. در 11 اسفند، با وجود بهترین تلاش‌هایش، نتیجه قطعی نبود. در 14 اسفند، او با استفاده از سوراخ‌های ۲ و ۳ میلی‌متری، کشیدگی سیاره را تشخیص داد. پنج شب بعد، در 19 اسفند ، موفق شد:
استیونز می‌نویسد: “سوراخ‌های ۲، ۳ و این بار ۴ میلی‌متری، همه دیدن انحنای بسیار ظریف اما واضح از نور را که نشان‌دهنده هلال زهره بود، را میسر کردند. فاز ۷٪ روشن و ۵۵ ثانیه قوسی قطر داشت.”
استیونز گفت: “اگر هوا اجازه دهد، به رصد زهره ادامه می‌دهم تا زمانی که در نور خورشید گم شود.” شما را نیز به این کار تشویق می‌کنم. اگر ممکن است، سیاره را قبل از غروب خورشید رصد کنید، زمانی که ارتفاع بیشتر آن تصویر واضح‌تری ایجاد می‌کند. برای دیدن زهره با چشم غیرمسلح در روز، از برنامک برای پیدا کردن مکان آن استفاده می‌کنم، سپس (با دقت) آن را با دوربین دوچشمی پیدا می‌کنم. دوست دارم بدانم جستجوی هلال شما چگونه پیش می‌رود — موفق باشید!
آیا ستاره شام‌گاهی را قبل از طلوع خورشید می‌ببینید؟
از آنجایی که زهره بسیار شمالی‌تر از دایره‌البروج قرار دارد، رصدگران در عرض‌های جغرافیایی میانی شمالی فرصت منحصر به فردی (اگرچه چالش‌برانگیز) برای مشاهده این سیاره در آسمان سپیده‌دم قبل از مقارنه دارند، زمانی که هنوز به طور رسمی ستاره شام‌گاهی است. انتظار می‌رود آخرین حضور زهره در غروب حدود 28 اسفند باشد. در پایان شفق عرفی، زمانی که مرکز خورشید ۶ درجه زیر افق است، سیاره حدود ۲.۵ درجه بالاتر از افق قرار خواهد داشت.
سپس در 1 فروردین، می‌توانیم شروع به تماشای زهره در سپیده‌دم کنیم، اما مراقب باشید — در شرایط دشواری قرار خواهد داشت! امیدوارم برخی از ما همچنان موفق به دیدن آن با دوربین دوچشمی شویم. زمان نقشه را بر اساس شروع شفق عرفی تنظیم کرده‌ام، اما ممکن است بتوان زهره را کمی بعد، زمانی که بالاتر از افق شرقی قرار دارد، مشاهده کرد. گفتم که چالش‌برانگیز است، درست است؟
