آموزش قدم به قدم و دقیق استفاده از اپلیکیشن استلاریوم پلاس (Stellarium Mobile Plus) روی موبایل. یاد بگیرید چطور مکان، زمان، اجرام آسمانی را تنظیم کنید، از فیلترها استفاده کنید، اجرام را جستجو کنید و آسمان شب را با دقت بالا شبیه‌سازی نمایید. راهنمای فارسی برای منجمان آماتور و حرفه‌ای. برای ادامه با اورانوس همراه باشید.
آسمان پرستاره همواره انسان را مجذوب خود کرده است. امروزه، فناوری این امکان را فراهم آورده تا یک رصدخانه مجازی کامل را در جیب خود داشته باشید. استلاریوم پلاس (Stellarium Mobile Plus) نسخه قدرتمند و پولی اپلیکیشن معروف استلاریوم برای سیستم عامل‌های اندروید و iOS است که با دقت و جزئیات خیره‌کننده‌ای، آسمان شب را بر روی صفحه موبایل یا تبلت شما شبیه‌سازی می‌کند. آموزش استلاریوم به شما کمک می‌کند تا از تمام قابلیت‌های این ابزار ارزشمند به صورت دقیق و عملی استفاده کنید.
چرا استلاریوم پلاس؟
دقت بالا: کاتالوگ ستارگان بسیار گسترده‌تر از استلاریوم رایگان (بیش از ۱.۶ میلیارد ستاره!).
اجرام اعماق آسمان (DSOs) کامل: شامل تمامی اجرام مسیه، کالدول، NGC، IC و … با تصاویر واقعی (در نسخه پرو).
ماهواره‌ها در زمان واقعی: ردیابی دقیق ماهواره‌ها (مثل ایستگاه فضایی بین‌المللی) با امکان تنظیم هشدار گذر.
فیلترهای پیشرفته: فیلترهای تخصصی برای انواع اجرام.
نمای تلسکوپ مجازی: شبیه‌سازی میدان دید و چپقی تلسکوپ‌ها و دوربین‌های دوچشمی.
بدون تبلیغات و محدودیت: تجربه کاربری روان و کامل.
شروع کار: نصب و تنظیمات اولیه
نصب: اپلیکیشن را از گوگل پلی استور (Android) یا اپ استور (iOS) با جستجوی “Stellarium Mobile Pro” خریداری و نصب کنید. نسخه پولی از طریق سایتهای عرضه اپلیکشن ایرانی به صورت رایگان هم در دسترس است.
اجازه‌ها: هنگام اولین اجرا، به اپلیکیشن اجازه دسترسی به موقعیت مکانی (GPS) و (در صورت تمایل) دسترسی به اینترنت (برای به‌روزرسانی داده‌های ماهواره‌ها و برخی تصاویر) بدهید. این برای دقت شبیه‌سازی حیاتی است.
صفحه اصلی: پس از اجرا، برای آموزش استلاریوم، آسمان شب متناسب با موقعیت جغرافیایی، زمان و تاریخ فعلی دستگاه شما نمایش داده می‌شود. میتوانید با حرکت دادن دستگاه (اگر قطب‌نما فعال باشد) یا لمس و کشیدن انگشت روی صفحه، به اطراف نگاه کنید.
آشنایی با منوها و کنترل‌های اصلی (دکمه‌های کنار صفحه):
منوی اصلی (سه خطی – معمولاً گوشه بالا چپ):
منو اصلی استلاریوم فرهنگ‌های آسمان (Sky Cultures):
در این بخش میتوانید آسمان را از دیدگاه فرهنگ‌های مختلف تماشا کنید. در دوران باستان، مردمان قسمت‌های مختلف جهان صورت‌های فلکی آسمان را به شکل‌های متفاوتی ساخته بودند که برگرفته از فرهنگ و اساطیر خودشان بود. در قرن گذشته با افزایش ارتباطات و مصوبه اتحادیه جهانی نجوم همه به استفاده از صورفلکی یونانی رو آوردند.در میان این فرهنگ‌های مختلف، یکی از بخش‌هایی که به عنوان فرهنگ عربی درج شده، در واقع صورفلکی برگرفته از کتاب صورالکواب نوشته ستاره شناس مشهور ایرانی، عبدالرحمن صوفی است که در شیراز زندگی می‌کرد و کاشف کهکشان آندرومداست.
تقویم (Calendar):
بخش تقویم شامل دو بخش امشب (Tonight) و رخدادها (Events) است.
- در بخش امشب، تاریخ و محلی که در آن حضور دارید نوشته شده. همچنین ساعت غروب و طلوع خورشید در محل شما برای برنامه‌ریزی شب رصدی درج شده است. در قسمت بعدی وضعیت امکان رصد سیارات منظومه شمسی همراه با ساعت طلوع و غروب آنها درج شده است. با زدن روی هرکدام از سیارات، نقشه آسمان مربوط به بهترین زمان رصد آن سیاره برایتان باز می‌شود.
- در بخش رخدادها فهرستی از رخدادهای رصدی مهم هر ماه (میلادی) بر اسان مکان جغرافیایی‌تان به شما نشان داده می‌شود. در اینجا نیز با زدن روی هر رخداد، نقشه آسمان باز شده شکل، محل وقوع رخداد در آسمان و زمان آن نشان داده می‌شود.
ابزارهای رصد (Observing Tools):
این بخش نیز شامل دو قسمت است. قسمت اول که کنترل تلسکوپ (Telescope Control) است و برای اتصال و کنترل تلسکوپ‌هایی است که قابلیت اتصال بی‌سیم به تلفن همراه را دارند. با فعال کردن این گزینه، منوی مربوطه در پایین صفحه موبایل ظاهر می‌شود.بخش دوم شبیه‌ساز میدان دید (Field of view Simulator) است. با فعال کردن این بخش، دایره‌ای با نقطه‌ای در مرکز آن در گوشه پایین چپ صفحه موبایل ظاهر می‌شود. با لمس این دایره گزینه‌های مختلفی که میدان‌های متفاوت ابزرهای مختلف را روی نقشه آسمان شبیه‌سازی می‌کنند ظاهر می‌شوند. همچنین میتوانید مشخصات ابزارهای رصدی خود را اضافه کنید تا استلاریوم میدان دید ابزار شما را در آسمان شبیه‌سازی کند تا در یافتن اجرام رصدی کار راخت‌تری داشته باشید. همچنین با توجه به نوع اپتیک‌تان میتوانید تصویر را به صورت افقی یا عمودی برگردانید.
- تورهای آموزشی (Tours): شامل تعدادی تور آموزشی که مرحله به مرحله موضوعات مختلف را به صورت بصری آموزش می‌دهد. آموزش استلاریوم در این بخش بسیار جالب و مفید است.
تنظیمات (Settings): قلب کنترل‌های اپلیکیشن.
حسگرها (Sensors): با فعال شدن این گزینه برنامه از حسگرهای شتاب‌سنج و قطب‌نما برای جهت‌یابی و نمایش آسمان روی صفحه گوشی همراه استفاده می‌کند. کنید.
مکان (Location): امکان جستجوی شهر، وارد کردن دقیق طول و عرض جغرافیایی و ارتفاع، یا انتخاب از نقشه. برای دقت رصد، حتماً موقعیت دقیق خود را تنظیم کنید. همچنین با روشن کردن Auto Location به برنامه امکان میدهید خودش مکان شنا را وارد کند.
پیشرفته (Advanced): این بخش سه گزینه دارد. در قسمت Time at startup میتوانید تعیین کنید وقتی برنامه را اجرا می‌کنید، زمان در چه وضعیتی قرار بگیرد. زمان واقعی (اکنون) باشد یا شب باشد. در بخش دوم میتوانید حد قدری اجرام نمایش داده شده را تعیین کنید. در بخش سوم هم میتوانید روشنایی آسمان و ستارگان را تعیین کنید.
- بازنشانی تنظیمات (Reset Settings): با استفاده از این بخش تمام تنظیماتی که بر روی برنامه انجام داده‌اید پاک شده و اپلیکشن به حالت اولیه برمی‌گردد. این بخش به آموزش استلاریوم بیشتری نیاز ندارد زیرا همه با این گزینه در موبایل آشناییم.
جستجو در استلاریوم
- جستجو (Search): آیکون ذره‌بین. این گزینه در گوشه سمت راست بالای صفحه نمایش قرار دارد. نام جرم مورد نظر (به انگلیسی یا گاهی فارسی) را تایپ کنید (مثلاً: “Jupiter”, “M31”, “Sirius”, “مشتری”, “آندرومدا”). اپلیکیشن آن را پیدا و نشانه‌گذاری می‌کند. روی نتیجه ضربه بزنید تا مرکز شود و اطلاعاتش نمایش داده شود. از جستجو برای پیدا کردن اجرام هم میتوانید استفاده کنید.
اگر همانطور که صفحه نمایش گوشی رو به شماست آن را بالای سرتان بگیرید، حسگرها فعال شده و با حرکت دادن گوشی به هر سمت آسمان، روی صفحه موبایل منظره و اجرام آن بخش به شما نمایش داده می‌شود. اگر در این حالت از گزینه جستجو استفاده کنید، دایره‌ای روی صفحه ظاهر شده که در کنار آن فلشی قرار دارد که از شما می‌خواهد تا گوشی را در آن جهت حرکت دهید تا به جرم مورد نظرتان برسید. وقتی به جرم مورد نظر رسیدید، فلش ناپدید می‌شود. - لایه‌ها : آیکون مربوط به این بخش در گوشه سمت چپ پایین صفحه نمایش قرار دارد. با لمس این آیکون شش گزینه برای شما ظاهر می‌شود. از سمت راست خط بالا به ترتیب:
منظره (Landscape): با فعال یا غیر فعال شدن این تنظیم، منظره زمینی و افق حذف یا فعال می‌شود. با لمس و نگه داشتن انگشت بر روی این تنظیم، انواع منظره‌های مختلف را میتوانید انتخاب کنید.
- صورفلکی (Constellations): با فعال یا غیر فعال شدن این تنظیم، اَشکال و خطوط صورت‌های فلکی ظاهر یا ناپدید می‌شوند. با لمس و نگه داشتن انگشت بر روی این تنظیم نیز میتوانید بین گزینه های مختلف شامل خطوط، نقاشی‌ها، فقط صورت فلکی مرکزی، برچسب‌ها و خطوط مرزی صورفلکی انتخاب کنید.
- شبکه‌ها و خطوط (Grids & Lines): با فعال شدن این تنظیم انواع خطوط و مختصات سماوی روی صفحه ظاهر می‌شوند. با لمس و نگه داشتن انگشت بر روی این تنظیم نیز زیر منوی مربوطه برایتان باز می‌شود تا بتوانید بین گزینه‌های مختلف شامل دایره‌البروج، نصف النهار، استوای سماوی، افق، استوایی و استوایی 2000 انتخاب کنید.
- حالت شب (Night mode): با فعال کردن این گزینه صفحه موبایل کاملا سرخ می‌شود تا در شبهای رصد نور سفید صفحه موبایل کارآیی چشمتان را کاهش ندهد.
- برچسب‌ها (Labels): با فعال کردن این تنظیم، برچسب اجرام آسمانی نمایش داده می‌شود. با لمس و نگه داشتن انگشت بر روی این تنظیم نیز میتوانید گزینه‌های مختلف شامل ستارگا، منظومه شمسی، اعماق آسمان و ماهواره‌ها را فعال کرده و مقدار روشنایی برچسب هریک را تعیین کنید.
- جو (Atmosphere): با فعال کردن این تنظیم، اثر جو زمین خاموش یا روش می‌شود. با لمس و نگه داشتن انگشت بر روی این تنظیم نیز میتوانید شدت آلودگی نوری را تنظیم کنید.
- زمان: در گوشه سمت راست پایین صفحه نمایش موبایل‌تان تنظیمات مربوط به زمان را می‌بینید. در حالت عادی در این قسمت ساعت و تاریخ به شمان نمایش داده می‌شود. با لمس این قسمت منوی مربوطه باز می‌شود. بخش مهم آموزش استلاریوم مربوط به همین قسمت است.
زمان در استلاریوم در خط اول تاریخ میلادی و ساعت را برای محلی که قبلا در تنظیمات تعیین کرده‌اید مشاهده می‌کنید. با لمس این قسمت دوباره منوی دیگری باز شده و میتوانید اعداد سال، ماه، روز، ساعت، دقیقه و ثانیه را به دلخواه تغییر دهید. در زیر این قسمت سه آیکون وجود دارد که آیکون‌های سمت چپ و راست، تاریخ را یک روز زیاد یا کم می‌کنند. آیکون وسطی هم زمان را بر روی اکنون تنظیم می‌کند. در قسمت پایینی نیز لغزنده‌ای را مشاهده می‌کنید که با نشان دادن ساعات تاریکی و روشنایی، میتوانید ساعت را به دلخواه تغییر داده و همزمان هم تغییرات آسمان را مشاده کنید.
تغییر زمان تاریخ در استلاریوم - قسب‌نما و واقعیت افزوده: در وسط پایین صفحه نمایش قطب‌نمای کوچکی مشاهده می‌کنید که وقتی گوشی را بالای سر می‌گیرید فعال می‌شود. همچنین در وسط آن شاتر دیافراگم عکاسی دیده می‌شود که با لمس آن دوربین گوشی فعال شده و تصویر آسمان بر روی تصویر دوربین شما منطبق می‌شود. البته این امکان ممکن است در بعضی گوشی‌ها وجود نداشته باشد.
کاربردهای عملی و نکات حرفه‌ای:
برنامه‌ریزی رصد: پس از کامل شدن آموزش استلاریوم ، شب رصد خود را در اپلیکیشن با تنظیم زمان و مکان شبیه‌سازی کنید. ببینید چه اجرامی در آسمان هستند، کی طلوع/غروب می‌کنند و در چه ارتفاعی قرار دارند. از فیلترها برای تمرکز روی اجرام مورد نظر استفاده کنید.
شناسایی اجرام: هنگام رصد، با فعال کردن حسگر (Sensor Mode) و گرفتن موبایل به سمت آسمان، اجرامی که می‌بینید را شناسایی کنید. روی ستارگان یا نقاط مبهم ضربه بزنید تا نام و اطلاعاتشان را ببینید.
ردیابی ماهواره: به منوی جستجو بروید. ماهواره مورد نظر (مثل ISS) را انتخاب و مرکز (Center) کنید. با استفاده از کنترل زمان، زمان دقیق گذر آن از بالای سرتان را پیش‌بینی و هشدار تنظیم کنید.
کاوش اجرام اعماق آسمان: از منو جستجو، لیست مسیه (M) یا کالدول (C) را باز کنید. هر جرم را انتخاب، مرکز و بزرگنمایی کنید. با لمس دکمه اطلاعات (i)، جزئیات بیشتری از جمله تصاویر واقعی (در نسخه پرو) را ببینید.
مطالعه صورت‌های فلکی: در لایه صور فلکی، گزینه خطوط صورت‌های فلکی (Constellation Lines) و مرزها (Constellation Boundaries) و نقاشی (Constellation DRawings) را فعال کنید تا روابط بین ستارگان و شکل‌ها را بهتر ببینید.
درک حرکت سیارات: کنترل زمان را روی سرعت بالا (مثلاً ۱۰۰۰x) تنظیم کنید و ببینید سیارات چگونه نسبت به ستارگان زمینه حرکت می‌کنند (حرکت مستقیم و رجعی).
نکات مهم برای دقت بیشتر:
موقعیت دقیق: همیشه موقعیت GPS خود را با وارد کردن دستی مختصات یا انتخاب دقیق روی نقشه در تنظیمات > مکان تایید کنید، به‌ویژه اگر در رصدگاه خاصی هستید.
محدودیت قدر (Magnitude Limit): در مناطق با آلودگی نوری زیاد، در تنظیمات > نمایش (View)، قدر محدود کننده (Star Magnitude Limit و DSO Magnitude Limit) را افزایش دهید تا فقط اجرام قابل مشاهده در شرایط شما نشان داده شوند و صفحه شلوغ نشود.
خاموش کردن جو (Atmosphere): در لایه جو، گزینه جو (Atmosphere) را خاموش کنید تا تاثیر آلودگی نوری و جو زمین حذف شده و اجرام کم‌نورتر و وضعیت آسمان در روز (مثلاً برای دیدن ستارگان در روز یا خورشیدگرفتگی) شبیه‌سازی شود.
استفاده از نمای چشمی (Ocular View): حتماً پارامترهای تلسکوپ یا دوربین خود (قطر عدسی، فاصله کانونی، فاصله کانونی چشمی) را به درستی وارد نمای چشمی کنید تا شبیه‌سازی دقیق باشد.
جمع‌بندی:
استلاریوم پرو موبایل یک ابزار ضروری و قدرتمند برای هر منجم آماتور یا حرفه‌ای فارسی‌زبان است. با تسلط بر منوها و تنظیمات شرح داده شده در این راهنما، میتوانید:
آسمان شب را با دقت بی‌نظیری شبیه‌سازی و کاوش کنید.
جلسات رصد خود را به دقت برنامه‌ریزی نمایید.
اجرام آسمانی را در لحظه شناسایی کرده و درباره آنها بیاموزید.
پدیده‌های نجومی (ماه‌گرفتگی، خورشیدگرفتگی، گذر سیارات، بارش‌های شهابی) را پیش‌بینی و مشاهده مجازی کنید.
این اپلیکیشن نه‌تنها دریچه‌ای به شگفتی‌های کیهان است، بلکه معلمی همیشه همراه برای یادگیری عملی نجوم به زبان فارسی می‌باشد.
